Утхалтадаги тошни йукотиб буладими

Ўт пуфаги — овқат ҳазм қилиш тизимининг муҳим аъзоларидан бири. У жигар чиқарган ўт суюқлигини тўплаш ва қуюлтириб бериш вазифасини бажаради. Биз овқат истеъмол қилганда ўт қопидан ажралган суюқлик ўн икки бармоқли ичакка томади ва овқатдаги ёғларни парчалаб, таом ҳазмида иштирок этувчи ферментларни фаоллаштиради.

Ўт пуфаги шамоллаганда (холецистит) ва бошқа омиллар натижасида бу аъзода тош ҳосил бўлиши мумкин. Сўнгги вақтда бу касаллик дунё аҳолиси ўртасида (кўпинча аёлларда) кенг тарқалганлиги қайд этилмоқда. Ўт тоши касаллиги аксарият ҳолларда ҳеч қандай белгиси сезилмасдан, яширин тазда кечади. Касаллик моддалар алмашинувининг издан чиқиши, юқумли хасталиклар ва ўт суюқлиги туриб қолиши билан боғлиқ омиллар натижасида ҳар қандай ёшда ҳам пайдо бўлиши мумкин. Асосан, жигар-ўт йўлларида ёки ўт пуфагининг ўзида тош ҳосил бўлади. Шунингдек, ўт тоши касаллиги, асосан, холестерин ортиши билан боғлиқ атеросклероз, қандли диабет, семизлик каби хасталикларда кечиши аниқланган. Ўт суюқлигида холестерин кўпайиши, тош пайдо бўлиши кўпинча ирсиятга бориб тақалади. Қолаверса, нотўғри овқатланиш, ҳомиладорликдаги гормонал ўзгаришлар ҳам ўт тошларига сабаб бўлиши мумкин.

Ўт пуфаги яллиғланганда ўт суюқлигининг кимёвий таркиби ўзгаради. Натижада билирубин, холестерин, кальций моддалари чўкмалари кўпаяди ва аралаш таркибли тошлар пайдо бўла бошлайди.

Ўт суюқлиги туриб қолишига ўт қопининг қисқарувчанлик функцияси издан чиқиши, ўт йўлларидаги нуқсонлар (ўтнинг «бўйни» қийшайиши, чандиқлар), ички аъзоларнинг ўз ўрнидан пастга тушиши, қабзият, камҳаракат турмуш тарзи, кам овқат истеъмол қилиш кабилар сабаб бўлади. Бу кейинчалик ўт қопида тош ҳосил бўлишига олиб келади.

Ўтдаги тошлар бир неча миллиметрдан тортиб, бир неча сантиметргача бўлади. 1-2 мм катталикдаги тошчалар ўт оқими билан чиқиб кета олади. Ундан катталари турли нохушликларга сабаб бўлиши эҳтимолдан холи эмас.

Ўт пуфагидаги тош УТТ ҳамда рентген воситасида аниқланади. Таркибига кўра холестеринли тошлар, пигмент тошлар, аралаш тошлар бўлиши мумкин.

ДАВОЛАШ УСУЛИНИ ЎЗИНГИЗ ТАНЛАНГ

Тиббиётда ўт тоши касаллигини даволашнинг бир неча усуллари мавжуд: медикаментоз литолиз — дори-препаратлар ёрдамида эритиш; масофадан юбориладиган ультратовушли литотрипция; лазер ёрдамида тошни майдалаб тушириш; кимёвий литолиз усули; лапароскопик ёки эндоскопик усулда ўт қопини олиб ташлаш; соҳани кесиб, ўтни олиб ташлашга асосланган очиқ жарроҳлик усули.

Ўт тошини даволашда касалликнинг илк босқичида, яъни ўт шиллиғи қуюқлашиб, тош ҳосил бўлишига мойиллик ошганда ўтни суюлтирадиган дори-дармонлар, минерал сув ичиш, кўпроқ ҳаракат қилиш тавсия қилинади. Медикаментоз усулда даволаш ўт тошларини махсус дори препаратлар ёрдамида эритиб туширишга асосланади. У ўт қопида қум ёки майда тошчалар бўлганда қўлланилади.

Экстрокорпорал зарбли-тўлқинли литотрипция усулда эса ўт қопидаги 3 см гача бўлган холестеринли тошлар ультратовуш тўлқини ёрдамида оғриқсиз майдалаб туширилади. Бу усул кальцийдан ҳосил бўлган тошларда ёрдам бермайди. Амалиёт ультратовуш ускунаси ёрдамида назорат қилинади.

Лазер ёрдамида даволашда қорин соҳасидаги кичик тешик орқали лазер нури юборилади ва тошлар майдаланади. Амалиёт узоғи билан 20 дақиқа давом этади.

Контактли кимёвий литолиз усули ёрдамида ҳар хил таркибли ва турдаги катта-кичик тошларни эритиш мумкин. Бунда УТТ назорати остида беморнинг териси орқали ўт пуфагига ингичка найча киритилади ва тошларни эритадиган махсус дори юборилади. Бу усул 90 фоиз ҳолатда яхши самара беради. Лапароскопия усули кам азиятли усул бўлиб, бугун ўт тоши касаллигини даволашнинг энг қулай усули саналади. Эндоскопик жарроҳлик усули эса қанча эрта босқичда бажарилса, натижа шунча яхши бўлади.

Шуниси борки, тошларни эритиш борасидаги уринишлар доим ҳам кутилган натижани бермайди. Очиқ жарроҳлик усули (холецистэктомия). Бу анъанавий жарроҳлик усули бўлиб, қорин соҳасини 10-15 см кесиш ёрдамида ўт пуфагини олиб ташлашга асосланади. Бу усулда инфекциялардан зарарланиш хавфи кўпроқ бўлгани учун фақат ўт пуфаги кучли яллиғланганда ёки унда катта ўлчамли тошлар бўлганда, кучли оғриқлар безовта қилганда амалга оширилади. Операциядан кейин бемор ўзини тиклаши учун 1-2 ой вақт керак бўлади.

Шивит уруғи қайнатмаси ўт тошининг олдини олиш ва ўтдаги чўкиндиларни ҳайдашда ёрдам беради. Қайнатма тайёрлашда 2 ош қошиқ шивит уруғига 2 стакан қайнаган сув солиб, паст оловда 15 дақиқа қайнатилади. Кейин совитилиб, докадан ўтказилади ва 0,5 стакандан илиқ ҳолда кунига 4 марта ичилади. Даволаниш муддати — 2-3 ҳафта.

Ҳар сафар йиғма чойни ичишдан олдин оч қоринга қирғичдан чиқарилган сабзи ва сметана ёки сабзи ва ўсимлик мойи қўшилган бўтқа, ё бўлмаса димланган қовоқни асал қўшиб истеъмол қилиш керак.

Сабзи шарбати овқатдан олдин 1 стакандан ичилса, ўт суюқлиги равонлашади.

Маккажўхори попуги тиндирмаси ҳам даволанишда яхши самара беради. Уни тайёрлаш учун чойнакка 4 ош қошиқ макка попуги солиниб, қайноқ сувда дамлаб, тиндирилади. 2 пиёладан кунига 3 марта овқатдан ярим соат олдин ичилади.

Баъзан фитотерапия муолажаларидан кейин беморларнинг ўнг қовурғаси остида оғриқ кузатилиши мумкин. Бу майда тошлар силжиб, ўт йўлларидан ташқарига чиқаётганини билдиради.

Маълумки, ўтида тоши бор беморларнинг аксарияти операция қилдиришдан қўрқишади. Албатта, бу тош ортиқча безовта қилмаса, уни операция қилиш шарт эмас. Айрим ҳолларда ўтдаги тош инсон умрининг охиригача ҳам азият бермай тураверади. Агар ўтда кичикроқ тошчалар борлиги аниқланса, киши тана вазнини камайтиришга ҳаракат қилса, эндокрин тизими ҳамда яллиғланиш билан боғлиқ касалликларни ўз вақтида даволатса, бундан ташқари, парҳез сақлаб, меъёрида жисмоний машқлар қилиб юрса, ўтдаги тош безовта қилмайди.

Тош каттароқ бўлганда, ўнг қовурға остида оғриқ сезилса, шифокор билан маслаҳатлашган ҳолда оғриқ қолдирувчи дорилар ичган маъқул. Агар 4-6 соат ичида ҳам оғриқ тўхтамаса, жарроҳга мурожаат қилиш даркор.

Эксперт жарроҳ Ўринбой АБДУЛЛАЕВ
тавсиялари асосида тайёрланди.

Манба: Hordiq.uz “Замин” янгиликларини “Youtube”да кузатиб боринг

Муштарийлар ўт пуфак билан боғлиқ касалликлар ҳақида батафсил маълумот беришимизни сўрашганди. Айнан ушбу мавзудаги саволларга жавоб олиш мақсадида биз олий тоифали врач Холида Очиловага мурожаат қилдик.

—Ўт пуфаги касаллигининг келиб чиқиш сабаблари нимада?

—Ўт пуфаги жигар ишлаб чиқарган ўт суюқлиги учун резервуар ҳисобланиб, у овқатланиш вақтида ўт суюқлигини 12 бармоқли ичакка  ҳайдаб бериш вазифасини бажаради. Ўт пуфаги касалликлари бетартиб, пала партиш овқатланиш, ёғли маҳсулотларни ортиқ даражада исътемол қилиш, кам ҳаракатлилик, ўт суюқлигининг димланиши пайдо бўлади.  Шунингдек, ўтда ўт йиғилганидан сўнг, ўт пуфаги деворлари таранглашади ва қон айланиши бузилади, натижада иккиламчи инфекция вужудга келади, организмда яллиғланиш пайдо бўлиши мумкин.

— Ўт пуфаги касалликларининг турлари борми, улар қайсилар?

—Ўт пуфаги касаллиги холецистит бўлиб, у ўт пуфагининг яллиғланишидир. Унинг икки хил тури бор. Ўткир холлицистит—яллиғланиш жараёнингнг бошланиши ва сурункали холлицистит—ўз вақтида даволанмаган яллиғланиш бора-бора умр давомида сурункали, яъни вақти-вақти билан қайталаб турувчи яллиғланишга ўтади, Шунингдек, бу дард тошли ва тошсиз холециститларга ажратилади.

—Ўт пуфаги касалликлари асосан неча ёшдагилар орасида учрайди? Даволаш муддати қанча?

—Холецистит 50 ёшдан ошган аёлларда кўпроқ учрайди. Бу дард билан эркаклар аёлларга нисбатан кам касалланади. Болаларда эса кам учрайди. Касалликни даволаш муддати холецистит  турига боғлик бўлади. Масалан: тошсиз холециститлар пархезга қатъий  риоя қилиш, инфекцияга қарши дори воситалари ичиш, ўт  суюқлигининг димланишини бартараф қилиш билан тез даволаниши мумкин. Тошли холециститлар эса кўп холатларда жарроҳлик йўли билан даволанади.

—Ўт пуфаги димланишининг дастлабки белгилари ва уни уй шароитида қандай даволаш мумкин.

—Ўт пуфаги димланганлигининг биринчи белгилари – овқатлангандан сўнг ўнг қовурға остида оғриқ бўлиши, кўнгил айниши, наҳорда оғиз бўшлиғида тахирлик сезилиши, ҳолсизлик ҳисобланади.

Уй шароитида пархезга риоя қилиш, пассив дюбажни қўллаш, ўт ҳайдовчи дори воситаларини ичиш, жўхори попуги  дамламасини қабул қилиш тавсия этилади.

 Уй шароитида дюбаж: Бунинг учун оч қоринга магний сульфат эритмаси ичилади.  30 дақиқадан кейин ўнг қовурға ости соҳасига иссиқ қўйилиб, чап ёнбош билан ётилади. Ёки минерал сувни ҳўплаб ҳўплаб  уйқудан уйғонгач ётган жойда  ярим соат давомида ичиш лозим бўлади. Шуни эътиборга олиш керакки, бу даволашда  ўт пуфагида тошлар бўлмаслиги керак, акс ҳолда тош ўт йўлига тушиб «тана  сариқлиги»ни келтириб чиқаради, оғриқ кучаяди. Бу борада албатта, шифокор мутахассис билан маслаҳатлашиш лозим.

—Ўт пуфагидаги тошлар кўпроқ туз сабабли йиғиладими ёки ёғданми?

—Ўт тошлари кўпроқ ёғли, холестиринга бой маҳсулотлар истеъмол қилиш натижасида ҳосил бўлади.

—Ўт пуфаги қандай сабабларга кўра олиб ташланиши мумкин?

—Ўт тош касаллиги, ўткир ва тез-тез қайталанувчи сурункали  тошли холециститларда, ўнг пуфаги истисқосида, ўт пуфаги флегмона  ва ўсмаси аниқланган ҳолатларда олиб ташланади.

— Ўт пуфаги олиб ташлангандан сўнг киши организмида қандай ўзгаришлар бўлади, у нималарга амал қилиши лозим бўлади ва жарроҳликдан сўнг ўт пуфак фаолиятини қайси органлар ўз  зиммасига олади?

— Ўт пуфаги олиб ташлангач, унинг вазифасини жигар бажаради. Ўт пуфаги олиб ташлангач овқат ҳазм қилишда бироз ўзгаришлар кузатилади, яъни ёғли, ҳамирли  холестиринга бой маҳсулотлар, қуюқ овқатларни ҳазм бўлиши қийинлашади. Шу сабабли операциядан сўнг 6 ой пархез буюрилади. Ушбу операцияни бошидан кечирган беморлар тез ҳазм бўладиган таомлар, мевалар, шарбатларни истеъмол қилишлари тавсия этилади. Шу билан бирга ёғли, ҳамирли холестиринга бой, яъни қовурилган ҳамда  қуюқ овкатлар истеъмол қилиш тавсия қилинмайди.

Холида Очилова, олий тоифали врач

Кейинги йилларда «ўт пуфагимни операция йўли билан олдириб ташладим», дегувчи инсонларни кўп учратаяпмиз. Ўт пуфаги «қийшайганда» операция қилдириш шартми? Ўт қопи организм учун қандай вазифани бажаради? Сафро дегани нима?

Сизни қизиқтирган бу каби саволларга жавоб олиш мақсадида «Бекажон газетаси» мухбири М.Қурбонова Тошкент Тиббиёт Академияси «Умумий хирургия ва болалар хирургияси» кафедраси дотсенти, тиббиёт фанлари номзоди, олий тоифали хирург Шомурод Меҳмонов билан суҳбатлашди. Қуйида шу суҳбатни ўқишингиз мумкин.

Энг аввало, ўт қопи физиологияси ҳақида тушунча бериб ўтсак. Ўт пуфаги, асосан, жигар билан боғлиқ. Унинг ҳажми ўртача 60 мг бўлиб, у жигарнинг пастки қисмида жойлашган. Ўт қопи ошқозон ости бези ферментларини активлаштиради, модда алмашинувида иштирок этади. У ёғли овқатнинг парчаланишига ёр­дам берувчи «сафро» деган аччиқ кўкимтир суюқлик тўплайди. Бу касалликнинг аломатлари шундай: қорин соҳасида, қовурға остида қаттиқ оғриқ пайдо бўлади, баъзида оғриқ юқорига чиқиб, ўнг кураккача боради.

Сафро қандай вазифани бажаради?

— Сафро ёғли таомлар истеъмол қилганимизда ёғларни парчалаш хусусиятига эга, бундан ташқари, ошқозон ости бези ферментларини ўн икки бармоқли ичакка яқинлаштириб, оқсилларнинг парчаланишига ёрдам беради. Сафронинг таркибида билирубин — ўт кислоталари, сув, тузлардан ташкил топган. Билирубин эритроцитлардан, яъни, қизил қон таначалари парчаланишидан ҳосил бўлади. Биливездин жигар ҳужайралари глиекурон кислотаси билан боғланиб, билирубинни ташкил қилади. Бу қон таначалари ҳар 120 кунда талоқда парчаланиб туради. Ўт пуфаги девори яллиғланганда, девори икки баравар қалинлашади,илгари бор-йўғи 3 мм бўлса, энди 1 см. га­ча қалинлашади.

Кўпчилик тош борлигини билмайди

Инсонларнинг йигирма фоизи ўт қопида тош борлигини билмайди. Оғриқ бермаганлиги учун юраверади. Айрим ҳо­латларда оғриқ бўлганида жигарим оғрияпти, деб шикоят қилади. Аслида бу пайтда беморнинг жигари оғримаётган бўлади. 40 50 ёшдан кейин бемор шифокор ҳузурига келиб, «шу жойим­да совуқ сезаяпман» дейди. Аслида бемор кўрикдан ўтганида кўпроқ остеохондроз безовта қилаётганлиги ва оғриқ бераётганлиги аниқланади. Айрим ҳолларда ўт қопидаги тош олиб ташлансада, оғриқ беморни тарк этмайди.Чунки уни умуртқа поғонасидаги ўзгариш — ос­тео­хондроз безовта қи­либ, оғриқ ўқтин-ўқтин безовта қилаверади. Оғир нарса кўтарганимизда умуртқа поғонамиз қийшаяди. «Остеохондроз» дегани умуртқалар орасидаги дискни дегенератив ўзгаришлари натижасида ҳосил бўладиган жараёндир.

Ташхислаш

— Бемор шикоят қи­либ келганида қандай чоралар қўлланилади?

— Бемор энг аввало текширувлардан ўтказилади. Бу тош билан боғлиқми ёки умуртқа поғонаси билан боғлиқми? Яллиғланиш протсесси бўладиган бўлса УТТда текшириб кўрилади. Бу ҳолатда биринчидан, ўт қопида димланиш ҳосил бўлади, иккинчидан, ўт девори қалинлашади, булар ўт қопида тош пайдо бўл­ганлигидан дарак беради. Ўт қопида тош пайдо бў­лиш механизми қандай кечади? Биринчидан, ин­­­­­­фек­сия тушади, инфекция тушиши натижасида ўт қопининг шиллиқ қа­­­­­ватида эпителетлари секин-аста қипиқланиб туша бошлайди. Димланиш ҳолатлари пайдо бўлгандан кейин калоид ҳолатлари бузилади. Тузлар чўкиши натижасида тош ҳосил бўлади. Бу тошлар ҳар хил кўринишда бўлиши мумкин. Ўт қопида 1200 тагача тош бўлиши мумкин. Айрим тошлар борки, ҳатто бол­ғача билан уриб ҳам майдалаб бўлмайди.

Ўт пуфаги касаллигининг келиб чиқиш сабаблари нимада?

— Ўт пуфаги жигар ишлаб чиқарган ўт суюқлиги учун резервуар ҳисобланиб, у овқатланиш пайтида ўт суюқликни 12 бармоқли ичакка ҳайдаб бериш вазифасини бажаради. Ўт пуфаги касалликлари пала-партиш овқатланиш, рационда ёғли таомларнинг кўплиги, овқатлангандан кейинги кам ҳаракатлилик, ўт суюқлигининг димланиши таъсирида келиб чиқади. Ўт пуфагида ўт йиғилгандан кейин ўт пуфаги деворлари таранглашиб, қон айланиши бузилади, натижада организмда яллиғланиш пайдо бўлади.

Муҳим маслаҳат

— Ўт пуфаги операция қилиб олиб ташланган бемор нималарга риояқилиши зарур? Бундай беморлар кўпинча «озиб кетдим» ёки «тўлишиб кетдим», дейишади. Ўт пуфаги функциясини қайси ор­ганлар зиммасига олади?

— Ўт пуфаги олиб ташланган бемор операциядан кейин бир ой мобайнида парҳезга амал қилиши зарур. Ўт қопи бу — резервуар, яъни қўшимча қисм. Беморнинг ўт қопи олиб ташлансада, аввалгидек турмуш тарзини кечираверади. Озиш ёки тўлишиб кетиш бунга боғлиқ жараён эмас. Ёғли таомлар истеъмол қилинганида ўт йўли қисқариб, сафро ўн икки бармоқли ичакка тушади. Ўт йўлида 10мл гача сафро туради.

— Ўт пуфаги безовта қилганида, «дюбаж» қи­линиши мумкинми?

— Агар ўт қопида тош бўлса, «дюбаж» асло мумкин эмас. Агар ўт қопида қийшайиш бўлса, ёғли таомларни камроқ истеъмол қилган маъқул. Ўт қопи касаллиги билан оғриган инсонларнинг жуда кўп фоизи аёллардир.

— Айтингчи, ўт пуфаги оғриқлари тўсатдан безовта қиладими ёки илгари ҳам ўқтин-ўқтин оғриқ берган бўладими?

— Тўсатдан қаттиқ оғ­риқ бериши мумкин. Бемор шифокор ҳузурига келганида беш йилдан бери шу жойимда озгина оғриқ бўлиб турарди, деб шикоят қилади. Майда тошлар тиқилгандан ке­йин ўт қопи яллиғланиб шишади, йиринг­лайди, бундай ҳолатларда жарроҳлик ёки лапароскопик йўллар билан операция қилинади. Айрим касаллар юрагим санчиб қолди, деб шифокор ҳузурига боради ва кардиология бўлимига тушадиган ЭКГ да эса ўзгариш йўқ. Аслида уни ўт қопидаги тошлар безовта қилаётган бўлади. 72 соат ичида яллиғланиш протсесси безовта қилиб оғриқ тўхтамаса, бемор операция қилинади. Бу кўрсатгич бемор касалхонада кузатувда бўлган бўлса, айрим ҳолларда беморлар яллиғланиш кучли бўлиб, атроф тўқималарга тар­қалган ҳолда касалхонага келади ва бундай пайтда зудлик билан операция қилинади.

— Қайси ҳолатларда бемор операция қилинмайди? Дейлик, унинг юрагида жиддий нуқсонлар бор?

— Ҳар қандай ҳолатда ҳам бемор операция қилинади, ҳатто юраги инфаркт жараёнидан ўтган бўлса ҳам. Чунки беморга азоб бераётган оғриқни тўхтатиш учун ўт қопидаги тош олиб ташланади. Бўлмаса беморнинг ҳаёти хавф остида қолади.

Манба: Sof.uz “Замин” янгиликларини “Инстаграм”да кузатиб боринг